01.10.2024
Источник:
Banker.kz
Қазақстандағы білім беру қызметтері нарығы қалай өзгеруде, ата-аналар орта есеппен балаларын оқыту үшін қанша ақша жұмсайды және осы салада қандай қиындықтар бар екені туралы «Робокэш.кз» МҚҰ (Займер бренді) мамандары талдады.
Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, 2024 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша Қазақстанда жоғары білім беру саласындағы қызметтер 126 млрд.теңгені құрады. Қызметтердің басым бөлігі (62,7 млрд теңге) бюджет есебінен қамтамасыз етілгеніне қарамастан, қазақстандық отбасылардың шығыстары да елеулі соманы – 57 млрд.теңгені құрады. Бұл ретте, халық арасында «Робокэш.кз» МҚҰ (Займер бренді) жүргізген сауалнамаға сәйкес, жыл сайын отбасылардың білім беруге арналған қызметтеріне жұмсалатын шығындары артып келеді және кейде өте елеулі сома болып табылады.
Статистика деректеріне сүйенсек, бір қазақстандық отбасының ақылы білім беру қызметтеріне жылдық шығыстары 2023 жылы 78,6 мың теңгені құрады. Сондай-ақ, нақты шығындар бірнеше есе жоғары болды.
Отбасылық бюджеттің үлкен кестесі
Отбасылардың үштен бірі үшін балаларға білім беру – ай сайынғы шығындардың негізгі баптарының бірі болып табылады. Әдетте, мұндай отбасыларда бір немесе екі бала жеке оқу орындарында оқиды (27%). Баланың жасына және таңдалған білім беру мекемесіне байланысты, сомалардың айтарлықтай өзгеруі мүмкін
Алынған мәліметтерге сәйкес, 2 жастан 6 жасқа дейінгі мемлекеттік балабақшада оқитын балаға ай сайынғы шығыстар 15 мыңнан 50 мың теңгеге дейінгі соманы құрайды, бұл туралы сұралғандардың 46% хабарлады. Отбасылардың бір бөлігінің шығыны 15 мың теңгеден аспайды (13%).
Балалардың едәуір бөлігі жеке балабақшаларда оқиды және мұнда ай сайынғы шығындар көлемі айтарлықтай өзгеруде. Балалары жеке балабақшада оқитын отбасылардың 67% бұл үшін айына 70-тен 150 мың теңгеге дейін бөледі. Оқу құны 300 мың теңгеге дейін жететін элиталық балабақшаларда сауалнамаға қатысқан азаматтардың 7% балалары оқиды. Қалған респонденттер балабақшаларға 70 мың теңгеден аз ақша жұмсайтынын хабарлады.
Формалар, оқулықтар, кеңсе керек-жарақтарын сатып алу кіретін мектептегі білім беру шығындары (балалардың жасы 6-дан 17 жасқа дейін) көптеген отбасыларда айына 10-нан 50 мың теңгеге дейінгі (68%) шығынды құрайды. Балалары жекеменшік мектептерде оқитын ата-аналар айына 200 мың теңге (24%) жұмсайды. Отбасылардың тек 8% ғана баланың мектеп шығындарына айына 20 мың теңгеден артық жұмсамайды.
Қазақстандық колледждерде (16 жастан 19 жасқа дейінгі балалар) білім алу тегін, кейбір мемлекеттік мекемелердің базасында, сондай-ақ жеке білім беру ұйымдарында ақылы да болуы мүмкін. Мысалы, респонденттердің 35% колледжде тегін білім алады, ақылы негізде мемлекеттік мекемелерде студенттердің 31% оқиды, ай сайынғы шығыстар 20 мыңнан 50 мың теңгеге дейінгі соманы құрайды. Балалары жекеменшік колледждерде оқитын ата-аналар (24%) орта есеппен оқуға айына 60 мыңнан 120 мың теңгеге дейінгі соманы жұмсайды.
Ең көп шығындар балалары жеке жоғары оқу орындарында оқитын азаматтарды құрайды (сауалнамаға қатысқандардың 27%). Мұндағы шығыстар орта есеппен 100 мыңнан 300 мың теңгеге дейін құрайды. Бұған тек оқу ақысы ғана емес, сонымен қатар жол жүру, тұру, киім-кешек және т. б. кіреді. Бұл ретте қазақстандықтар жоғары білім алудың отбасылар үшін шығыстардың ең елеулі көздерінің бірі болып табылатынын атап көрсетуде.
Білім беру шығындарының өңірлер бойынша да әр түрлі екенін айта кету керек. Экономикалық зерттеулер институтының мәліметтері бойынша 2023 жылы білім беру шығындарының ең көп үлесі Түркістан облысына тиесілі – 13,3%, одан кейін Алматы – 8,3% және Алматы облысы – 7,7% құрады. Ұлытау – 1,1%, Абай – 2,9% және Солтүстік Қазақстан-2,9% облыстары ең аз пайызды құрады.
Бұл ретте, Алматы және Алматы облысының отбасылары балалардың біліміне көп қаражат жұмсауда, мұндағы орташа шығыстар екі баласы бар отбасыларда оқу құнын есептемегенде, 50 мыңнан басталады, бұл ретте жоғарғы шегі 300 мың теңгеге дейін жетуі мүмкін. Алайда, мұндай шығыстары бар азаматтардың үлесі барлық санаттар бойынша 5% аз. Бұл сомаға тамақ пен көлік шығындарынан басқа, үйірмелер мен секцияларға жұмсалатын шығындар немесе жаңа киім немесе керек-жарақтарды сатып алу шығындарының кіруі мүмкін. Екінші орында ең төменгі шығындар айына 40 мың теңгеден басталатын астана орналасты. Бұл ретте, оңтүстік қалаларында оқуға ең аз шығын жұмсалады – сомасы 30 мың теңгеден аз. Сауалнама нәтижелері бойынша барлық қалалар бойынша бір балаға жұмсалатын шығыстардың орташа сомасы мынадай: бір оқушыға айына 45 мың, мектепке дейінгі балаға 20 мың және бір студентке 60 мың теңгені құрады.
Болашақтағы шығындарды бағалау
Жалпы, респонденттер 2025 жылы олардың білім беруге деген шығындары барлық қарастырылған санаттарда өседі деп күтуде. Қазақстандықтардың пікірінше, шығындардың артуы инфляциямен (27%), оқудың жыл сайынғы қымбаттауымен (82%) және балабақшалар мен мектептерді қоса алғанда, әсіресе мегаполистердегі жеке білім беру қызметтерінің танымалдылығының өсуімен байланысты болады.
Ұлттық статистика бюросы жүргізген сауалнамаларға сәйкес, мектепке дейінгі және орта білім беру сапасына қанағаттану деңгейінің 65,4% деңгейінде қалып отырғанын еске саламыз. Дегенмен, көптеген отбасылар, әсіресе табысы төмен отбасылар, тегін білім берудің қолжетімділігі мен сапасын әлдеқайда төмен деп бағалауда. Бұл ақылы білім беру қызметтеріне сұраныстың одан әрі өсуін ынталандыруда, олар көбінесе жақсы ұйымдастырылған және ауқатты отбасылардағы балаларға қол жетімді болып келеді.
